Món xu xoa được nấu từ rau xu xoa, một loại rong biển mọc tự nhiên ở những mỏm đá ngoài biển và thường chỉ có từ tháng 12 đến tháng 5 Âm lịch hằng năm. Để cào được xu xoa cần có những dụng cụ chuyên dụng và thường phải chèo thúng nhỏ để len lỏi vào các mỏm đá, nơi có xu xoa mọc nhiều. Đặc biệt, phải cào xu xoa vào lúc thủy triều xuống, khi chúng nhô lên khỏi mặt nước mới chọn loại ngon và to.

Xu xoa sau khi được cào về phải trải qua khá nhiều công đoạn để chế biến thành món thạch xu xoa mát lành mà ai ăn một lần là ghiền mãi. Trước tiên là “giặt” để xu xoa nhả hết bùn bám trên mình. Đây là công đoạn vất vả nhất vì bùn bám chặt, phải làm thật sạch để khi nấu không có mùi tanh. Sau khi giặt bỏ hết tạp chất, xu xoa được đem phơi khô để có thể dự trữ lâu dài. Và khi nấu, chỉ cần bắc nồi nước sôi lên và cho xu xoa vào đến khi nhừ nát rồi múc vào khăn sạch, lược ép bỏ xác.

Từ lâu, xu xoa đã trở thành món ăn quen thuộc với mọi tầng lớp.

Nước xu xoa nguyên chất để nguội sau khoảng 3 giờ sẽ đông cứng thành một dang thạch tương tự rau câu và có màu trắng đục. Tuy nhiên đến giai đoạn này vẫn chưa thể thưởng thức vì còn chế biến nước chấm đi kèm mới đủ bộ. Ăn kèm với xu xoa là nước đường và nước cốt dừa. Đường bát là loại đường được dùng để thắng nước ăn kèm xu xoa. Khi thắng cho thêm một ít gừng để tăng mùi vị.

Từ lâu, xu xoa đã trở thành món ăn quen thuộc với mọi tầng lớp, từ trẻ em, người lao động nghèo hay bất kỳ ai cũng xem xu xoa như một món ăn hấp dẫn giúp giải nhiệt ngày hè. Ở các tỉnh miền Trung, xu xoa đã trở thành một thương hiệu khi du khách đến đây ai cũng muốn một lần thưởng thức món ăn dân dã nhưng không kém phần hấp dẫn này. Hiện nay, rau xu xoa phơi khô có giá từ 200.000 đến 300.000 đồng/kg và giá xu xoa thành phẩm sau khi nấu chỉ từ 5.000 đến 10.000 đồng/chén.

Vốn là một món ăn dân dã nên xu xoa có mặt hầu như ở khắp các tỉnh miền Trung, trong đó nhiều nhất là ở Lý Sơn (Quãng Ngãi), Bình Định, Nha Trang, Quảng Nam, Đà Nẵng ... Mỗi địa phương sẽ có cách biến tấu món xu xoa khác nhau tạo nên những món xu xoa đặc trưng của từng vùng miền. Như món chè xu xoa hạt đác của Nha Trang, món chè xu xoa hạt lựu Đà Nẵng hay món xu xoa sữa cà phê Quãng Ngãi ngọt lành, béo ngậy.

Về miền Trung mà không một lần thưởng thức món xu xoa mát lành là một thiếu sót lớn.

Về miền Trung mà không một lần thưởng thức món xu xoa mát lành là một thiếu sót lớn. Bởi xu xoa không chỉ là một món ăn gần gũi mà từ lâu đã đi vào đời sống người dân miền Trung với hai câu thơ: “ Xu xoa ít vốn lời nhiều/ Anh về bỏ vợ theo nghề xu xoa”.

Có thể thấy xu xoa vừa là một món ăn vừa giúp những người dân miền Trung kiếm thêm thu nhập những ngày rỗi việc. Tuy đồng lời không nhiều và công việc chế biến không hề đơn giản, nhưng món xu xoa đã nuôi sống không ít người lao động nghèo có ý chí vươn lên bằng món ăn đặc sản quê nhà.