Mắm tép tiến vua có từ bao giờ người dân làng Đình Trung và Yên Xá, xã H.Y cũng không biết nổi. Họ chỉ biết rằng, nghề làm mắm tép này đã qua bao nhiêu thế hệ mà những thế hệ sau này họ chỉ biết tiếp nhận.
Tương truyền, xưa kia mỗi lần làm nước mắm tiến vua thì các chức sắc trong làng phải cử người đến tận khe Gia Giã, làng Cổ Đam (vùng Bỉm Sơn bây giờ) để đánh riêng một loại tép quý, loại tép riu nhỏ, có mầu trong xanh, muối lên mầu đỏ trông thật ngon mắt để mang vào cho nhà vua thưởng thức.
Hằng năm cứ đến cày bừa vụ đông (tháng 11 và 12 âm lịch) cả làng ra đồng đánh tép. Dụng cụ đánh bắt tép có nhiều loại, nhưng phổ biến nhất vẫn là cái riu (một dụng cụ đan bằng tre, nứa hình con tôm cong ngược) được đẩy trong nước đánh rất tiện. Chỗ nào nhiều rong rẻ và rong trơn thì mới nhiều tép ngon.
Tép riu đánh về nhặt sạch rong rêu và cá tạp, để cho thật ráo nước. Cứ mười bát tép là bốn bát muối, hai bát gạo rang giã nhỏ (thính) trộn đều, cho vào chum, chĩnh hoặc vại tùy theo số lượng tép, đổ nước vừa xăm xắp, rồi đậy kín. Mắm tép để càng lâu càng ngon, nhưng nhanh nhất cũng phải sáu tháng trở lên.
Để có mắm tép ngon, thơm thì khâu vệ sinh rất quan trọng, nếu làm xong tất cả các bước hoàn chỉnh mà chỉ cần một con ruồi, hay nhặt không kỹ để sót con cua nhỏ trong chum ngâm thì mắm sẽ hỏng. Chính vì vậy yêu cầu đòi hỏi khâu vệ sinh rất quan trọng.
Hiên nay ở làng Đình Trung và Yên Xá nhà nào cũng làm mắm tép ăn dần. Ngoài việc làm mắm tép phục vụ cho cuộc sống gia đình, thì hiện nay trên địa bàn xã H.Y đã có 10 nhà được công nhận thương hiệu và cung cấp mắm ra thị trường đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
Khó khăn nhất của làng mắm tép bây giờ là các hộ chưa quan tâm đến việc xây dựng thương hiệu cho sản phẩm, khách hàng chủ yếu là những người quen biết.
Chị Nguyễn Thị Đua, Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã H.Y cho biết, năm 2014 huyện Hà Trung đã triển khai đề án “Xây dựng, quản lý và phát triển nhãn hiệu chứng nhận mắm tép H.Y" và được Sở Khoa học - Công nghệ chấp thuận và hỗ trợ. Huyện Hà Trung cũng đang tiến hành thành lập HTX để phát triển thương hiệu mắm tép tiến vua ra khắp cả nước.
Tác giả bài viết: Lê Dương
